مسجد ایاصوفیه در استانبول

بی شک، یکی از اصلی ترین نمادهای استانبول که بیشتر گردشگران استانبول را با آن می شناسند، مسجد ایاصوفیه می باشد. این مسجد که در دوره بیزانس یکی از کلیساهای قسطنطنیه بوده، امروزه با وجود تغییر کاربری آن از کلیسا به مسجد در دوره امپراتوری عثمانی، همچنان دارای اهمیت ویژه ای بین مسیحیان و نیز مسلمانان می باشد.

مسجد ایاصوفیه از بارزترین جاذبه های گردشگری استانبول، همیشه یکی از اولین گزینه های بازدید توسط گردشگران در ترکیه و این شهر تاریخی بوده است؛ اما آنچه باعث شده بازدید از این مسجد بیش از سایر جاذبه های تاریخی استانبول به عنوان اولین گزینه به ذهن هر گردشگری خطور کند، زیبایی های معماری، قدمت، بخش های مختلف مانند موزه و بسیاری موارد دیگر می باشد.

این مسجد که در زبان ترکیه ای «Ayasofya» و در زبان لاتین «Sancta Sophia» گفته می شود، نزد مسیحیان با نام های کلیسای «حکمت مقدس (Holy Wisdom)، یا «حکمت الهی (Divine Wisdom)» نیز شناخته می شود؛ همچنین، در رابطه با تاریخ ساخت آن و تکمیل شدن این بنا، برخی آن را به قرن 6 پس از میلاد و بین سال های 532 تا 537 در دوره حکومت «ژوستی نیانوس اول (Justinien I)» از امپراتوران بیزانس، نسبت می دهند. از شگفتی های بارز این مکان، گنبد بسیار بزرگ و تزئینات مر بوط به دوره امپراتوری عثمانی است که به آن اضافه شده است.

عجایب مسجد ایاصوفیه

ایاصوفیه، که در ابتدا به عنوان کلیسا ساخته شد، در دوره‌های بعدی به مسجد تبدیل شده و حالا به عنوان موزه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای ساخت این بنای تاریخی از نیروی کار 10 هزار نفری بهره گرفته شده است. گنبد اصلی مسجد ایاصوفیه قطری بیش از 30 متر دارد. همچنین، یکی از ستون‌های داخل ایاصوفیه همواره مرطوب است که برخی از افراد معتقدند لمس آن دردها را التیام می‌بخشد.

1.      ارتفاع گنبد اصلی ایاصوفیه از سطح بنا، حدودا 55 متر و عرضش، حدودا 30 متر می باشد؛ امروزه این گنبد عظیم توسط چهار مناره که در دوره عثمانی ساخته شده اند، احاطه گردیده است.

2.      بیشتر موزاییک ها با نقوشی از قدیسین مسیحیت در بخش فوقانی بنا که زمانی جایگاه زنان در دوره بیزانس و بعدها عثمانی بوده، تزئین شده اند؛ قدیمی ترین موزاییک، متعلق به قرن 9 پس از میلادی می باشد.

3.      معمار معروف ترکیه ای «سینان (Sinan)» به قدری از ابعاد و معماری چشمگیر ایاصوفیه ناراضی بود که عمر خود را صرف بهبود آن کرد؛ نمونه بارز این موارد را می توان در طراحی و ساخت «مسجد سلیمیه (Selimiye Mosque)» در «ادیرنه (Edirne)» که گنبد آن تنها چند اینچ بزرگ تر از گنبد اصلی ایاصوفیه می باشد، می توان دید.

4.      تمامی نمادها و تزئینات ایاصوفیه، مربوط به ادیان اسلام و مسیحیت بوده و چنان با هنرمندی در کنار یکدیگر به گونه ای قرار گرفته اند که به هیچ عنوان از زیبایی های بنای اصلی نکاسته اند.

5.      در ایاصوفیه، ستونی موسوم به «ستون حاجات/ آرزوها (Wishing Column)» در ضلع شمال غربی بنا وجود دارد که با ورقه ای از برنز پوشیده شده است؛ به باور برخی، این ستون قدرت شفابخشی داشته و این باور از آنجا نشات می گیرد که روزی «ژوستی نیانوس» سر خود را به آن تکیه داد و سردردش بطور کامل بهبود یافت؛ امروزه مردم انگشت شست خود را در سوراخ قرار داده و مچ دست خود را به طرفین می چرخانند تا تبرک شوند.

6.      گربه ایاصوفیه موسوم به «گیل (Gli)»، که در شبکه های مجازی بسیار معروف می باشد، در سال 2021 از دنیا رفت ولی یاد او همچنان در خاطر دوستدارانش می باشد.

7.      برخی بر این باورند، از دوره امپراتوری بیزانس که استانبول را قسطنطنیه می خواندند، تونل و دالان هایی زیر ایاصوفیه به مناطق مختلف شهر مانند آب انبار باسیلیکا و جزیره پرنس، حفره شده است. این موضوع که در حد شایعه قرار داشت، پس از پافته شدن تونلی از این مسجد تا کاخ سلطان احمد، قوت بیشتری پیدا کرد، اما دولت ترکیه مانع از تفحص و بررسی در این رابطه شد.

 

معماری مسجد ایاصوفیه

بنای ایاصوفیه که در واقع یک باسیلیکای بزرگ با مرکزیت بنای اصلی و گنبدی به بزرگی 32 متری (105 فوتی)، با دو نیم گنبد، در دو طرف محور طولی بنای اصلی می باشد، از گنبدهای سبک «ژوستی نیانوس» و الگویی برای معماری بیزانسی است. پلان اصلی این بنا از درون تقریبا مربع دیده می شود، به شکل مستطیل بوده و دلیل چنین تصوری، به دلیل دو نیم گنبد بزرگ در ضلع های شرقی و غربی آن می باشد؛ در ساختار بنای اصلی، سه راهرو وجود دارد که توسط ستون هایی با پایه های مرمری بزرگ، احاطه شده و این ستون ها، گنبد اصلی و عظیم آن را نگه می دارند.

خود ستون ها نیز از سنگ مرمر بسیار مرغوب بوده که صرفا به دلیل تنوع در نوع و رنگ، انتخاب شده اند؛ همچنین، دیوارهای حائل بین فضای داخل و بیرونی بنا، دارای پنجره های مشبک زیبا جهت استفاده از نور طبیعی آفتاب می باشند. از دیگر مواردی که برای تزئین داخل با بکار رفته، می توان به نقاشی ها و موزاییک های موجود در بخش های بالایی دیوارها و سقف، اشاره داشت.

·        تالار شهر یا «بازیلیکا/باسیلیکا (Basilica)»، به آن دسته از بناهای سرپوشیده مربوط به دوره روم باستان اطلاق می گردد که از آنها به منظور انجام فعالیت هایی مانند رویدادهای مهم سیاسی و اجتماعی نظیر دادگاه ها، استفاده می شده است؛ از بناهای مهم مشابه باسیلیکا در یونان باستان را، می توان به «آگورا (Agora)»، اشاره داشت. همچنین، به کلیساهای مستطیل شکل در دوره های نخستین رسمی شدن دین مسیحیت نیز، باسیلیکا گفته می شود.

 

ممنوعیت عکاسی در ایاصوفیه

در حالت کلی، در مسجد ایاصوفیه نیز مانند بسیاری از بناهای تاریخی و موزه ها، به دلایل امنیتی و تاثیر منفی فلش دوربین ها بر اشیای قدیمی، اجازه عکاسی به بازدید کنندگان داده نمی شود؛ با این حال، از بعضی بخش ها مانند معماری دیواره ها، گنبدها، فضای بیرونی و صحن مسجد، امکان عکس گرفتن وجود دارد.

بهترین زمان برای بازدید از ایاصوفیه

بهترین زمان برای بازدید از ایاصوفیه از 9 صبح تا 12 ظهر است، زمانی که می‌توانید از زیبایی‌ها و جلوه‌های هنری این بنای تاریخی بهترین بهره را ببرید. توجه به اینکه پیش از این، مسجد ایاصوفیه در روزهای دوشنبه تعطیل می بوده، بسیاری از گردشگران هنوز از این تغییر اطلاعی ندارند، به همین دلیل، بازدید در روزهای دوشنبه می‌تواند فرصتی مناسب برای کسانی باشد که به دنبال تجربه‌ای آرام‌تر هستند.

قیمت بلیط مسجد ایاصوفیه

در حال حاضر (نیمه اول سال 2024)، قیمت بلیط مسجد ایاصوفیه برای افراد بزرگسال 100 لیر و برای کودکان، رایگان درنظر گرفته شده است.

ساعات بازدید از ایاصوفیه

مسجد ایاصوفیه در استانبول در فصل‌های بهار و تابستان، از ساعت 9 صبح تا 7 شب و در فصل‌های پاییز و زمستان، از ساعت 9 صبح تا 5 عصر، پذیرای بازدیدکنندگان است. توصیه می‌شود که برای تهیه بلیط‌ها، حداقل یک ساعت قبل از بسته شدن درب‌های مسجد اقدام فرمایید تا از بازدید کامل بنا برخوردار شوید.

مسجد ایاصوفیه کجاست؟

مسجد ایاصوفیه در استانبول، در قلب منطقه «سلطان احمد (Sultanahmet)» نزدیک به سایر مناظر مشهور استانبول قرار داشته که برخی از مهم ترین آنها عبارتند از: آب انبار باسیلیکا (Basilica Cistern)، کاخ موزه توپکاپی (Topkapi Palace Museum)، موزه باستان شناسی استانبول (Istanbul Archaeology Museum)، و مسجد آبی (Blue Mosque).

تفاوت مسجد سلطان احمد و ایاصوفیه

شاید بتون اصلی ترین تفاوت مسجد سلطان احمد و ایاصوفیه را درسال ساخت آنها دانست؛ در حقیقت، تاریخ ساخت ایاصوفیه به اوایل دوره بیزانس در 325 پس از میلاد برگشته و مسجد سلطان احمد یا مسجد آبی، در اوایل دوره امپراتوری عثمانی و بین سال های 1609 تا 1619 ساخته شده است. همچنین، مسجد ایاصوفیه با الگوبرداری از بنای ایاصوفیه ساخته شده و معمار سینان به منظور نشان دادن نقص طراحی این بنای قدیمی، مسجد سلطان احمد را چند اینچ بزرگتر ساخت.

از این رو، به لحاظ بخش های موجود در این دو بنا و ساختار کلی آنها، تفاوت عمده ای وجود نداشته ولی هر یک به نوبه خود، دارای جذابیت های منحصر به فرد برای گردشگران می باشند.

فاصله مسجد ایاصوفیه تا میدان تکسیم

با توجه به اینکه مسجد ایاصوفیه یکی از مهم ترین مناطق استانبول از گذشته های دور تا به امروز بوده، لذا بیشتر بناهای قدیمی شهر نیز در نزدیکی با آن ساخته شده اند؛ بر همین اساس، مسجد آبی یا همان سلطان احمد در جنوب غربی مسجد ایاصوفیه قرار دارد و فاصله مسجد ایاصوفیه تا میدان تکسیم حدودا 5 کیلومتری و 5 دقیقه ای به صورت پیاده و 2 دقیقه ای با تاکسی می باشد.

گفتنی است، شما می توانید پیش از سفر به استانبول، اقدام به اجاره خانه مبله در میدان تکسیم کرده تا نه تنها نزدیک به چنین جاذبه های گردشگری باشید، بلکه خیلی سریع و راحت به سایر مکان های دیدنی استانبول بروید.

چگونه به ایاصوفیه برویم؟

همانگونه که می دانید، مسجد ایاصوفیه در محله سلطان احمد و بخش اروپایی استانبول و جنوبی شهر واقع شده است؛ این مسجد که تقریبا نزدیک به شاخ طلایی استانبول نیز می باشد، با رفتن از محله سلطان احمد و میدان ایاصوفیه، کاملا مشخص و در معرض دید قرار دارد. همچنین، شما علاوه بر اینکه می توانید با مترو، اتوبوس و تاکسی به بازدید از مسجد ایاصوفیه بیایید، می توانید به منظور تردد آسان تر در شهر و بازدید از ساید جاذبه های گردشگری، اقدام به اجاره خودرو در استانبول کنید.

جاهای دیدنی نزدیک ایاصوفیه

مسجد ایاصوفیه که یکی از شاهکارهای معماری جهانی به شمار می‌رود، در قلب استانبول و در منطقه‌ای پر از جاذبه‌های دیدنی قرار دارد. نزدیک به ایاصوفیه، کاخ توپکاپی قرار گرفته که زمانی مرکز حکومتی امپراطوری عثمانی بوده و اکنون به عنوان موزه‌ای باشکوه از دوران طلایی عثمانی به شمار می‌رود. همچنین، مسجد سلطان احمد یا مسجد آبی، با معماری منحصر به فرد و کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای، تنها چند قدم با ایاصوفیه فاصله دارد. این محله همچنین میزبان بازار بزرگ استانبول است که یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای پوشش‌داده شده در جهان به شمار می‌رود، جایی که می‌توانید انواع صنایع دستی، جواهرات و ادویه‌جات را پیدا کنید. این منطقه با غنای فرهنگی و تاریخی خود، به یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری در استانبول تبدیل شده است.

تاریخچه ایاصوفیه

در حالت کلی، تاریخچه ایاصوفیه را می توان طی 3 دوره زمانی مختلف، تقسیم و آنها را بررسی کرد که شامل سال های اولیه ساخت، وضعیت آن در دوره امپراتوری عثمانی و ورود به عصر جدید می شود؛ این دوره ها در یک نگاه کلی، به شرح زیر می باشند:

کلیسای ایاصوفیه (در 360 پس از میلاد تا 1453)

بنای تاریخی ایاصوفیه که سنگ بنای اولیه آن در سال 325 پس از میلا و به دستور «کنستانتین اول (Constantine I)» بر روی بقایای معبدی متعلق به بت پرستان ساخته شده، یکی از سه کلیسایی است که طی سال های بعد، در کنار یکدیگر بنا گردیدند؛ دو کلیسای اول، در سال های 360 و 415 پس از میلاد یعنی مصادف با دوران پرآشوب بیزانس، بطور کامل تخریب و سال ها بعد به دستور امپراتور «ژوستی نیانوس اول» در قرن 6 پس از میلاد تجدید بنا شدند.

از دیگر اتفاقات بسیار مهم رخداده در این دوران، محبوبیت این کلیسای ارتودوکس یونانی حتی بیش از «معبد سلیمان (Temple of Solomon)» در «اورشلیم (Jerusalem)» می باشد. طی سال های بعد و با تکمیل کلیسای سوم، این بنا برای هزاران سال بزرگ ترین و مهم ترین کلیسای جهان بوده اما با روی کار آمدن امپراتوری عثمانی، این کلیسا با اصلی ترین تغییر خود، یعنی تغییر کاربری از کلیسا به مسجد مواجه گردید.

مسجد ایاصوفیه (از سال 1453 تا 1935)

در سال 1453 با تصرف و غارت قسطنطنیه توسط ترک های عثمانی، «مهمت فاتح (Mehmet the Conqueror)»، کلیسای ایاصوفیه را رسما به عنوان مسجدی برای مسلمانان اعلام کرد و هر جمعه در آن به اقامه نماز پرداخت؛ بدین ترتیب، از آن زمان به بعد مسجد ایاصوفیه به عنوان یکی از مهم ترین و مقدس ترین مساجد نزد مسلمانان شناخته و مناره هایی نیز که نماد مساجد مسلمانان می باشند، به آن اضافه گردید.

گفتنی است، مسجد ایاصوفیه برای حدود 500 سال اصلی ترین مسجد استانبول بوده و به لحاظ معماری و ساختار، الگوی مساجدی دیگری در استانبول همچون: مسجد سلطان احمد (Sultan Ahmed Mosque)، مسجد سلیمانیه (Suleymaniye Mosque)، و مسجد رستم پاشا (Rustem Pasha Mosque)، قرار گرفته است.

موزه ایاصوفیه (بین سال های 1935 تا 2020)

با افول امپراتوری عثمانی و روی کار آمدن جمهوری ترکیه امروزی، مسجد ایاصوفیه در سال 1935 به دستور شورای وزیران و «مصطفی کمال آتاتورک (Mustafa Kemal Ataturk)» و به منظور حفظ و نگهداری بهتر از آن که نمادی از حکومت سکولار جمهوری ترکیه به شمار می رفته، تبدیل به موزه گردید تا مهم ترین جاذبه گردشگری این شهر و کشور گردد؛ اما در 17 جولای 2017 و طی تصمیمی غیرمنتظره توسط «رجب طیب اردوغان (Recep Tayyip Erdoğan)» رئیس جمهور وقت ترکیه، موزه ایاصوفیه پس از 85 سال دوباره فعالیت خود به عنوان مسجد را آغاز کرد.

نکات مهم هنگام بازدید از ایاصوفیه

در حالت کلی، شاید بتوان نکاتی چون به سر داشتن روسری برای زنان و پرهیز از پوشیدن لباس های تنگ و کوتاه، مهم ترین نکات در رابطه با بازدید از مسجد ایاصوفیه و سایر اماکن مذهبی در استانبول و ترکیه دانست؛ در عین حال، احترام به عقاید افراد مذهبی و نگه داشتن حرمت چنین مکان هایی، از اهمیت بالایی برخوردار می باشد.