رقص سماع

رقص سماع، با ریشه های عمیق در عرفان و تصوف، یک آیین فرهنگی و جذاب است که نمادی از سفر روحانی به سوی خدا و تجلی عشق الهی می باشد. این رقص عرفانی در زمان مولانا، به شکل ساده و به دور از تشریفات خاص برگزار می شد. این مراسم امروزه در قونیه، به یک مراسم باشکوه با آداب و رسوم خاص تبدیل شده و هرساله گردشگران و علاقه مندان بسیاری را از سراسر جهان به سوی خود جذب می کند.

رقص سماع چیست؟

رقص سماع (Sema Töreni)، نوعی رقص عرفانی است که شامل حرکات چرخشی و موزون همراه با نوعی حالت خلسه می باشد. این رقص که پیشینه دیرین تاریخی دارد، به همراه موسیقی خاص و اشعار معنوی، فضایی روحانی و تاثیرگذار ایجاد می کند. سماع در لغت به معنی «شنیدن، شنوایی و آوای گوش‌ نواز» بوده و در اصطلاح صوفیان، به معنای «خواندن آواز یا ترانه عرفانی» توسط «قوال یا قوالان (گاه همراه با نغمه ساز)» جهت به وجد آوردن شنوندگان در مجالس است.

در یک تعریف دیگر، با توجه به اینکه این مراسم نهایتا به رقص و دست افشانی می‌ انجامد، برخی آن را مجموعه ای از: قوالی، نغمه سازی، به خلسه رفتن و رقص، می دانند؛ در شاهنامه نیز به این واژه اشاره شده و به معنای «پرستش با وجد» می باشد. رقص سماع، یکی از سنت‌های عرفانی و معنوی صوفیان است که به عنوان یک روش برای رسیدن به حالت‌های عمیق معنوی و اتصال به ذات الهی انجام می‌شود.

 

 

در واقع، رقص سماع نمادی از چرخش کائنات و حرکت مداوم جهان است که به باور صوفیان، در نهایت به وحدت با خداوند منجر می‌شود. این مراسم نه تنها یک هنر زیبا، بلکه یک عمل عبادی و روحانی است که هدف آن تعالی روح و نزدیک شدن به حقیقت الهی است. مراسم رقص سماع در سال 2008 و به مناسبت هشتصدمین سالگرد تولد مولانا، در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشریت در یونسکو، به ثبت رسید. این مراسم، هر ساله به صورت منظم در شهر قونیه ترکیه برگزار می شود؛ اگر شما نیز قصد تجربه این مراسم را دارید، می توانید با اجاره خودرو در قونیه، به راحتی به مکان های برگزاری این مراسم معنوی و جالب، دسترسی داشته و از این تجربه منحصر به فرد، بهره مند شوید.

تاریخچه رقص سماع

این رقص با وجود اینکه به عنوان یکی از سنت های صوفیان شناخته می شود، پیشینه ای بس فراتر از عارفان صوفی داشته و بنا بر آنچه در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی آمده، قدمت رقص سماع به زمان پادشاه ایران، «خسرو کیانی» و فرهنگ آریایی برمی گردد؛ حتی در تورات و فرهنگ یهود، به «رقص سماع داوود» و در انجیل به «رقص سماع حضرت مریم» نیز، اشاره شده و به طور کلی، آنچه مسلم است، سماع و رقص مذهبی، ریشه در تاریخ اساطیری دارد.

پس از ظهور اسلام و رسمی شدن مذهب شیعه در دوره حکومت صفویان، صوفی گری و عرفانی که آمیخته با برخی مضامین اسلامی است، رواج یافته و رقص سماع، به عنوان یکی از برجسته ترین جلوه های عرفان اسلامی شناخته شد. این رقص، با نام مولانا جلال الدین بلخی، پیوند عمیقی داشته و در قرن سیزدهم میلادی در قونیه ترکیه، توسط پیروان مولانا، به عنوان راهی برای رسیدن به وحدت با خداوند و تعالی روح، پایه گذاری شد. سماع که در اصل بخشی از مراسم صوفیانه بوده، به مرور زمان به یکی از عناصر مهم فرهنگی و مذهبی در جوامع اسلامی تبدیل شد.

 

 

حرکات چرخشی و موزون سماع، که نمایانگر گردش کائنات و حرکت مداوم جهان است، از آن زمان تاکنون به عنوان نمادی از عشق الهی و تلاش انسان برای رسیدن به حقیقت مطلق باقی مانده است. این سنت معنوی و هنری همچنان در طریقت مولویه حفظ شده و در مکان‌هایی مانند ترکیه و سایر کشورهای اسلامی به عنوان میراث فرهنگی و معنوی به یادگار مانده است.

رقص سماع در زمان مولانا

شاید بتوان توجه مولانا جلال الدین بلخی به رقص سماع را یکی از اصلی ترین دلایل جاودانه شدن این رقص و محبوبیت آن در طول زمان دانست که بر این اساس، از این رقص، به عنوان "رقص مولانا" نیز یاد می شود.  بر این اساس و بنا بر روایات موجود، انجام رقص سما توسط مولانا، به توصیه شمس تبریزی و جهت تسهیل در ارتباط به عالم معنا، صورت گرفته است. گفته شده، مولانا با صدای چکش «صلاح الدین زرکوب (Salah al-Din Zarkub)» شروع به پایکوبی و رقص سماع می‌ کرده و با ورود به حالت خلسه، می توانست با عالم معنا ارتباط برقرار کند.

 

 

بدعت گذاری در رقص سماع

شاید بتوان بدعت در قوانین و قواعد سماع را به دوره «پیرعادل چلبی (Pir Adil Çelebi)» نسبت داد که تغییراتی که در این دوره در رقص سماع اعمال گردید، تا به امروز نیز حفظ گردیده است. بر این اساس، می توان گفت فرهنگ «مولویسم (Mevlevism)»، بویژه مراسم سماع که در قرن سیزدهم پدید آمد، به بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ ترکیه تبدیل شد؛ این مراسم که امروزه شامل بخش هایی چون: نعت، نی، پیشرو، دور ولدی (Devr-i Veledî)، و چهار صلوات است، در کنار یکدیگر دارای معانی عرفانی متفاوتی هستند.

 

 

خواندن سرود و استفاده از سازهایی مانند: نی، نقاره و عود، اجرای اشعار فارسی مولانا توسط گروه موسیقی، تلاوت نعت شریف در مدح حضرت محمد (ص)، نواختن نی و نهایتا انجام رقص سماع، از مراحل امروزی این مراسم در ترکیه می باشد.

معنی حرکات رقص سماع

در رقص سماع، «چرخیدن به دور خود (Devr-i Veledî)» نمادی از رستاخیز پس از مرگ بوده و سماع گر در حین انجام آن، جامه خود را درآورده و خود را از امور دنیوی رها می کند. بخش «سلام (Selâm)» نیز در این مراسم شامل چهار بخش است که عبارتند از: نخستین سلام به عنوان تحقق بندگی انسان، دومین سلام به عنوان مدح قدرت پروردگار، سومین سلام به عنوان رسیدن از مدح خداوند به عشق وی، و سلام آخر به عنوان بازگشت انسان به بندگی؛ این مراسم با تلاوت قرآن کریم و دعا به پایان می رسد.

فلسفه رقص سماع

رقص سماع، به عنوان تجسمی از فلسفه ای عمیق در تصوف، نمادی از چرخش افلاک و حرکت دائمی جهان است. در این رقص، سماع گرها به عنوان نمادی از سیارات که در مدار خود می چرخند، بوده و پیر یا بزرگ سماع گرها، در مرکز به عنوان خورشید رقصیده و نظم و فاصله میان "سماع زن ها" را نیز حفظ می کند. همچنین، محیط دایره وار که این رقص در آن اجرا می شود، به عنوان نمادی از جهان تلقی می شود و هر جزئی از این رقص معنای خاصی دارد.

همچنین، با توجه به اینکه محیط این رقص به شکل دایره می باشد، از آن به عنوان جهان، سماع گرها به عنوان سیارات و بزرگ آنها به عنوان خورشید، در نظر گرفته می شوند. انجام حرکت چرخش در حین سماع، به معنای حضور خداوند در همه جهات و مکان هاست. کوبیدن پا بر زمین، به معنای زیرپا گذاشتن خواسته های نفسانی و ترک علایق دنیوی می باشد.

 

 

همچنین، باز کردن دست ها نشان دهنده تلاش برای رسیدن به کمال بوده و باید کف دست راست رو به بالا و سمت آسمان و کف دست چپ رو به پایین و زمین باشد؛ این حرکت به معنای قرار گرفتن در میان عالم معنا (خداوند)، و زمین به عنوان واسط می باشد.به عبارت دیگر، سماع گر آنچه از خدا می گیرد، به زمین و سایر انسان ها بدون آنکه چیزی برای خود نگه دارد، می بخشد. به طور کلی، این حرکات نمایانگر اتصال عمیق میان عالم بالا و عالم پایین بوده و به عنوان راز رقص سماع شناخته می شوند.

زمان برگزاری مراسم رقص سماع در  قونیه

مراسم رقص سماع در ترکیه که از زمان های قدیم توسط «سلطان ولد (Sultan Veled)» و «اولو عارف چلبی (Ulu Arif Çelebi)» پایه گذاری شد، به صورت منظم در شهر قونیه، به ویژه در مرکز فرهنگی مولانا، برگزار شده و گردشگران و علاقه مندان زیادی را از سراسر دنیا به این شهر، جلب می کند. برنامه های رقص سماع در قونیه، به طور معمول هر شنبه، در ساعت 20:00 در فصول پاییز و زمستان و 21:00 در فصول بهار و تابستان، برگزار می گردد.

 

 

همچنین، در ماه دسامبر (اواخر آذر ماه)، مراسمی تحت عنوان «شب عروس (Şeb-i Arus)» که در واقع، مراسم بزرگداشت مولانا جلال الدین رومی، در شهر قونیه برگزار می گردد. این رویداد، یکی از مهمترین گردهمایی های سالانه برای علاقه مندان به عرفان و تصوف بوده و رقص سماع به عنوان یکی از اجزای اصلی آن، جلوه ای ویژه ای به مراسم می بخشد. تور قونیه، یکی از بهترین فرصت ها برای شرکت در این مراسم جذاب به شمار آمده و تجربه ای فراموش نشدنی را برای علاقه مندان به ارمغان می آورد.