رقص سماع مولانا

رقص سماع مولانا، با ریشه‌های عمیق در عرفان و تصوف، یک آیین فرهنگی و جذاب است که نمادی از سفر روحانی به سوی خدا و تجلی عشق الهی می‌باشد. این رقص عرفانی در زمان مولانا، به شکل ساده و به دور از تشریفات خاص برگزار می‌شد. این مراسم امروزه در قونیه، به یک مراسم باشکوه با آداب و رسوم خاص تبدیل شده و هرساله گردشگران و علاقه‌مندان بسیاری را از سراسر جهان به سوی خود جذب می‌کند.

رقص سماع چیست؟

رقص سماع (Sema Töreni)، نوعی رقص عرفانی است که شامل حرکات چرخشی و موزون همراه با نوعی حالت خلسه می‌باشد. این رقص که پیشینه دیرین تاریخی دارد، به همراه موسیقی خاص و اشعار معنوی، فضایی روحانی و تاثیرگذار ایجاد می‌کند. سماع در لغت به معنی «شنیدن، شنوایی و آوای گوش‌‌نواز» بوده و در اصطلاح صوفیان، به معنای «خواندن آواز یا ترانه عرفانی» توسط «قوال یا قوالان (گاه همراه با نغمه ساز)» جهت به وجد آوردن شنوندگان در مجالس است.

در یک تعریف دیگر، با توجه به اینکه این مراسم نهایتا به رقص و دست افشانی می‌انجامد، برخی آن را مجموعه‌ای از: قوالی، نغمه سازی، به خلسه رفتن و رقص، می‌دانند؛ در شاهنامه نیز به این واژه اشاره شده و به معنای «پرستش با وجد» می‌باشد. رقص سماع، یکی از سنت‌های عرفانی و معنوی صوفیان است که به عنوان یک روش برای رسیدن به حالت‌های عمیق معنوی و اتصال به ذات الهی انجام می‌شود.

 

 

در واقع، رقص سماع نمادی از چرخش کائنات و حرکت مداوم جهان است که به باور صوفیان، در نهایت به وحدت با خداوند منجر می‌شود. این مراسم نه تنها یک هنر زیبا، بلکه یک عمل عبادی و روحانی است که هدف آن تعالی روح و نزدیک شدن به حقیقت الهی است. مراسم رقص سماع در سال 2008 و به مناسبت هشتصدمین سالگرد تولد مولانا، در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشریت در یونسکو، به ثبت رسید. این مراسم، هر ساله به صورت منظم در شهر قونیه ترکیه برگزار می‌شود؛ اگر شما نیز قصد تجربه این مراسم را دارید، می‌توانید با اجاره خودرو در قونیه، به راحتی به مکان‌های برگزاری این مراسم معنوی و جالب، دسترسی داشته و از این تجربه منحصر به فرد، بهره مند شوید.

تاریخچه رقص سماع

این رقص با وجود اینکه به عنوان یکی از سنت‌های صوفیان شناخته می‌شود، پیشینه‌ای بس فراتر از عارفان صوفی داشته و بنا بر آنچه در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی آمده، قدمت رقص سماع به زمان پادشاه ایران، «خسرو کیانی» و فرهنگ آریایی برمی‌گردد؛ حتی در تورات و فرهنگ یهود، به «رقص سماع داوود» و در انجیل به «رقص سماع حضرت مریم» نیز، اشاره شده و به طور کلی، آنچه مسلم است، سماع و رقص مذهبی، ریشه در تاریخ اساطیری دارد.

پس از ظهور اسلام و رسمی ‌شدن مذهب شیعه در دوره حکومت صفویان، صوفی‌گری و عرفانی که آمیخته با برخی مضامین اسلامی است، رواج یافته و رقص سماع مولانا، به عنوان یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های عرفان اسلامی شناخته شد. این رقص، با نام مولانا جلال الدین بلخی، پیوند عمیقی داشته و در قرن سیزدهم میلادی در شهر قونیه ترکیه، توسط پیروان مولانا، به عنوان راهی برای رسیدن به وحدت با خداوند و تعالی روح، پایه‌گذاری شد. سماع که در اصل بخشی از مراسم صوفیانه بوده، به مرور زمان به یکی از عناصر مهم فرهنگی و مذهبی در جوامع اسلامی تبدیل شد.

 

 

حرکات چرخشی و موزون سماع، که نمایانگر گردش کائنات و حرکت مداوم جهان است، از آن زمان تاکنون به عنوان نمادی از عشق الهی و تلاش انسان برای رسیدن به حقیقت مطلق باقی مانده است. این سنت معنوی و هنری همچنان در طریقت مولویه حفظ شده و در مکان‌هایی مانند ترکیه و سایر کشورهای اسلامی به عنوان میراث فرهنگی و معنوی به یادگار مانده است.

رقص سماع در زمان مولانا

شاید بتوان توجه مولانا جلال الدین بلخی به رقص سماع را یکی از اصلی‌ترین دلایل جاودانه شدن این رقص و محبوبیت آن در طول زمان دانست که بر این اساس، از این رقص، به عنوان "رقص مولانا" نیز یاد می‌شود.  بر این اساس و بنا بر روایات موجود، انجام رقص سما توسط مولانا، به توصیه شمس تبریزی و جهت تسهیل در ارتباط به عالم معنا، صورت گرفته است. گفته شده، مولانا با صدای چکش «صلاح الدین زرکوب (Salah al-Din Zarkub)» شروع به پایکوبی و رقص سماع می‌کرده و با ورود به حالت خلسه، می‌توانست با عالم معنا ارتباط برقرار کند.

 

 

بدعت گذاری در رقص سماع مولانا

شاید بتوان بدعت در قوانین و قواعد سماع را به دوره «پیرعادل چلبی (Pir Adil Çelebi)» نسبت داد که تغییراتی که در این دوره در رقص سماع اعمال گردید، تا به امروز نیز حفظ گردیده است. بر این اساس، می‌توان گفت فرهنگ «مولویسم (Mevlevism)»، بویژه مراسم سماع که در قرن سیزدهم پدید آمد، به بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ ترکیه تبدیل شد؛ این مراسم که امروزه شامل بخش هایی چون: نعت، نی، پیشرو، دور ولدی (Devr-i Veledî)، و چهار صلوات است، در کنار یکدیگر دارای معانی عرفانی متفاوتی هستند.

 

 

خواندن سرود و استفاده از سازهایی مانند: نی، نقاره و عود، اجرای اشعار فارسی مولانا توسط گروه موسیقی، تلاوت نعت شریف در مدح حضرت محمد (ص)، نواختن نی و نهایتا انجام رقص سماع، از مراحل امروزی این مراسم در ترکیه می‌باشد.

معنی حرکات رقص سماع

در رقص سماع، «چرخیدن به دور خود» نمادی از رستاخیز پس از مرگ بوده و سماع گر در حین انجام آن، جامه خود را درآورده و خود را از امور دنیوی رها می‌کند. بخش «سلام (Selâm)» نیز در این مراسم شامل چهار بخش است که عبارتند از: نخستین سلام به عنوان تحقق بندگی انسان، دومین سلام به عنوان مدح قدرت پروردگار، سومین سلام به عنوان رسیدن از مدح خداوند به عشق وی، و سلام آخر به عنوان بازگشت انسان به بندگی؛ این مراسم با تلاوت قرآن کریم و دعا به پایان می‌رسد. 

فلسفه رقص سماع

رقص سماع، به عنوان تجسمی از فلسفه‌ای عمیق در تصوف، نمادی از چرخش افلاک و حرکت دائمی جهان است. در این رقص، سماع‌گرها به عنوان نمادی از سیارات که در مدار خود می‌چرخند، بوده و پیر یا بزرگ سماع‌گرها، در مرکز به عنوان خورشید رقصیده و نظم و فاصله میان "سماع زن ها" را نیز حفظ می‌کند. همچنین، محیط دایره‌وار که این رقص در آن اجرا می‌شود، به عنوان نمادی از جهان تلقی می‌شود و هر جزئی از رقص مولانا معنای خاصی دارد.

همچنین، با توجه به اینکه محیط این رقص به شکل دایره می‌باشد، از آن به عنوان جهان، سماع گرها به عنوان سیارات و بزرگ آنها به عنوان خورشید، در نظر گرفته می‌شوند. انجام حرکت چرخش در حین سماع، به معنای حضور خداوند در همه جهات و مکان هاست. کوبیدن پا بر زمین، به معنای زیر پا گذاشتن خواسته‌های نفسانی و ترک علایق دنیوی می‌باشد.

 

 

همچنین، باز کردن دست‌ها نشان‌دهنده تلاش برای رسیدن به کمال بوده و باید کف دست راست رو به بالا و سمت آسمان و کف دست چپ رو به پایین و زمین باشد؛ این حرکت به معنای قرار گرفتن در میان عالم معنا (خداوند)، و زمین به عنوان واسط می‌باشد. به عبارت دیگر، سماع‌گر آنچه از خدا می‌گیرد، به زمین و سایر انسان‌ها بدون آنکه چیزی برای خود نگه دارد، می‌بخشد. به طور کلی، این حرکات نمایانگر اتصال عمیق میان عالم بالا و عالم پایین بوده و به عنوان راز رقص سماع شناخته می‌شوند.

زمان برگزاری مراسم رقص سماع در ترکیه

مراسم رقص سماع مولانا در ترکیه که از زمان‌های قدیم توسط «سلطان ولد (Sultan Veled)» و «اولو عارف چلبی (Ulu Arif Çelebi)» پایه گذاری شد، به صورت منظم در شهر قونیه، به ویژه در مرکز فرهنگی مولانا، برگزار شده و گردشگران و علاقه‌مندان زیادی را از سراسر دنیا به این شهر، جلب می‌کند. برنامه‌های رقص سماع در قونیه، به طور معمول هر شنبه، در ساعت 20:00 در فصول پاییز و زمستان و 21:00 در فصول بهار و تابستان، برگزار می‌گردد.

 

 

همچنین، در ماه دسامبر (اواخر آذر ماه)، مراسمی‌تحت عنوان «شب عروس (Şeb-i Arus)» که در واقع، مراسم بزرگداشت مولانا جلال الدین رومی، در شهر قونیه برگزار می‌گردد. این رویداد، یکی از مهمترین گردهمایی‌های سالانه برای علاقه‌مندان به عرفان و تصوف بوده و رقص سماع به عنوان یکی از اجزای اصلی آن، جلوه‌ای ویژه‌ای به مراسم می‌بخشد. تور قونیه، یکی از بهترین فرصت‌ها برای شرکت در این مراسم جذاب به شمار آمده و تجربه‌ای فراموش‌نشدنی را برای علاقه مندان به ارمغان می‌آورد.